Betrouwbare wetenschap

Onafhankelijkheid vormt een van EFSA’s kernwaarden. In lijn met haar strategie wil de Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) de onafhankelijkheid van haar deskundigen, personeel, methoden en gegevens tegen ongepaste invloeden van buitenaf beschermen en daartoe de noodzakelijke mechanismen tot stand brengen.

De Autoriteit hanteert een solide pakket maatregelen en werkmethoden om de onafhankelijkheid van haar wetenschappelijke werk te waarborgen en belangenconflicten te vermijden. Al deze punten worden uiteengezet en toegelicht in het onafhankelijkheidsbeleid van EFSA, dat in juni 2024 gericht wordt geëvalueerd. Het beleid wordt uitgevoerd aan de hand van de regels in het besluit over de omgang met concurrerende belangen.

Goede praktijken van risicobeoordeling

EFSA heeft een compleet scala aan goede praktijken van risicobeoordeling  Een gespecialiseerd gebied van toegepaste wetenschap dat het evalueren van wetenschappelijke gegevens en studies met het oog op de beoordeling van risico’s in verband met bepaalde gevaren omvat. Het gaat om vier stappen: gevarenidentificatie, gevarenkarakterisering, blootstellingsbeoordeling en risicokarakterisering ontwikkeld als leidraad voor de werkzaamheden van haar wetenschappelijk comité en wetenschappelijke panels. Tevens heeft het wetenschappelijk comité van EFSA een reeks aanbevelingen over transparantie bij risicobeoordeling vastgesteld. Zo kan de Autoriteit in haar werk maximale transparantie betrachten. Kijk hier voor meer informatie.

Alle definitieve wetenschappelijke adviezen van het wetenschappelijk comité en de wetenschappelijke panels zijn de uitkomst van collectief overleg en gezamenlijke besluiten, waarbij elk lid een gelijke stem heeft. Geen enkele deskundige kan de besluitvorming van het panel onrechtmatig wijze beïnvloeden. 

Verschillen in wetenschappelijk inzicht

Voordat EFSA begint te werken aan een wetenschappelijk advies Adviezen omvatten risicobeoordelingen over algemene wetenschappelijke kwesties, beoordelingen van een aanvraag tot toelating van een product, stof of claim, of een beoordeling van een risicobeoordeling, neemt zij een aantal maatregelen om te voorkomen dat zij het werk van andere soortgelijke instanties overdoet. Met name wisselt zij met haar adviesforum van vertegenwoordigers van de lidstaten informatie over geplande risicobeoordelingen uit. Dat doet zij via haar OpenEFSA-portaal en een database waarin zulke beoordelingen zijn opgenomen. 

EFSA gaat ook zo snel mogelijk na of er verschillen in wetenschappelijk inzicht bestaan tussen haar adviezen en het werk dat door lidstaten of andere nationale/regionale/internationale organen wordt verricht. Als dit het geval is, heeft zij een procedure om de geschilpunten toe te lichten en/of op te lossen. Dit wordt beschreven in artikel 30 van de oprichtingsverordening van EFSA en in een serie richtsnoeren voor goede praktijken van het adviesforum. 

Selectie van wetenschappers

Leden van het wetenschappelijk comité, de wetenschappelijke panels, de werkgroepen ervan en andere externe deskundigen die een bijdrage aan het werk van EFSA leveren, worden op grond van hun wetenschappelijke vaardigheden en expertise geselecteerd. Dit gebeurt aan de hand van objectieve en transparante criteria. Tijdens de selectie worden de belangen van de aanvragers onderzocht om conflicten daaromtrent te voorkomen (zie hieronder). 

Omgaan met concurrerende belangen

EFSA licht stelselmatig de informatie door die een deskundige in de belangenverklaring heeft verstrekt en beoordeelt of er sprake is van een belangenconflict. De doorlichting van de belangenverklaringen wordt gecoördineerd door de diensten van EFSA op het gebied van juridische zaken.

In juni 2024 heeft de raad van bestuur van EFSA een bijgewerkt onafhankelijkheidsbeleid goedgekeurd om het toezicht door de Autoriteit op de belangen van haar wetenschappelijke deskundigen en alle beroepsbeoefenaren met wie zij samenwerkt, verder te versterken. 

De belangrijkste kenmerken van het beleid worden beschreven in dit factsheet.

Op 27 maart 2025 heeft EFSA de geactualiseerde uitvoeringsbepalingen vastgesteld die zijn opgenomen in haar besluit over de omgang met concurrerende belangen.

Bij de beoordeling van de belangenverklaring wordt niet alleen gekeken naar de onvoorwaardelijke beperkingen die gelden voor personen die in de “voedingssector” werken of financiële investeringen in levensmiddelenbedrijven hebben gedaan; er wordt ook onderzocht hoe het zit met de belangen die de deskundige heeft gemeld in relatie tot het mandaat van de groep waarvan hij deel uitmaakt. Voor elke activiteit zijn de doorlichtingscriteria op transparante wijze vastgelegd in de bijlage bij EFSA’s besluit over de omgang met concurrerende belangen.

Op basis van de uitkomst van de doorlichting besluit EFSA of de persoon in kwestie al dan niet zitting in de betrokken wetenschappelijke groep mag nemen en zo ja, wat dan zijn of haar rol zal zijn (bijvoorbeeld voorzitter/vicevoorzitter of lid van een wetenschappelijk panel of werkgroep).

Naast deze regelmatige doorlichting van belangenverklaringen bekijkt EFSA tweemaal per jaar een representatieve steekproef van de gecontroleerde verklaringen om na te gaan of deze volledig zijn en aan haar regels voldoen.

Als blijkt dat een deskundige relevante informatie heeft weggelaten die een belangenconflict met zich meebrengt, kan EFSA een inbreukprocedure in gang zetten, waarbij een of meer maatregelen tegen de betrokkene kunnen worden genomen. Als een dergelijke maatregel wordt toegepast, evalueert EFSA de wetenschappelijke output waaraan de deskundige heeft bijgedragen om helder te krijgen of en in welke mate hij of zij de output heeft beïnvloed. 

De bevindingen van deze processen worden aan de raad van bestuur gerapporteerd en sinds 2019 maakt EFSA de jaarverslagen over onafhankelijkheid openbaar.

Belangenverklaringen

Alle deskundigen van het wetenschappelijk comité, de wetenschappelijke panels en werkgroepen moeten een verbintenisverklaring tekenen, waarbij zij onder meer beloven onafhankelijk te handelen. Verder moeten zij voor elke EFSA-groep waarvan zij lid zijn, jaarlijks een belangenverklaring overleggen.  

De deskundigen dienen de jaarlijkse belangenverklaring in voordat zij zitting in de betrokken wetenschappelijke groep nemen. Zij werken de verklaring ten minste eenmaal per jaar bij. Verder doen zij dat zodra er een nieuw belang ontstaat of wanneer in een eerder gemeld belang een wijziging is opgetreden.

Een jaarlijkse belangenverklaring bevat de details van de lopende activiteiten en van de activiteiten die de afgelopen vijf jaar zijn verricht. Het gaat daarbij om de volgende categorieën: 

• financiële investeringen;
• leidinggevende taken;
• werkgelegenheid;
• incidentele adviesverlening;
• lidmaatschap van een wetenschappelijk adviesorgaan;
• onderzoeksfinanciering;
• intellectuele-eigendomsrechten;
• andere lidmaatschappen of affiliaties;
• andere relevante belangen. 

Tevens moeten deskundigen aan het begin van elke vergadering eventuele aanvullende belangen mondeling melden. Vervolgens lichten EFSA-medewerkers het gemelde belang door. Als een belangenconflict wordt vastgesteld, mag de deskundige niet aan de bespreking deelnemen. Mondelinge belangenverklaringen en de uitkomst van de doorlichting of maatregelen om te voorkomen dat een vastgestelde belangenconflict zich voordoet, worden gerapporteerd en in de notulen van de vergadering opgenomen. 

EFSA-medewerkers

EFSA-medewerkers handelen in het openbaar belang en hebben diverse verplichtingen op grond van het Statuut van de ambtenaren van de EU die gelden voor alle ambtenaren die werkzaam zijn binnen de instellingen, organen of agentschappen van de EU. Zij moeten onder meer onpartijdig en integer handelen, belangenconflicten vermijden en deze in voorkomend geval onmiddellijk melden. EFSA organiseert regelmatig voorlichtingsbijeenkomsten voor haar personeel om een interne cultuur te bevorderen waarin partijdigheid niet wordt getolereerd.

EFSA vraagt haar personeel en sollicitanten een jaarlijkse belangenverklaring in te vullen. Deze verklaring wordt vóór de werving van de kandidaat doorgelicht. Zo wordt voorkomen dat medewerkers worden toegewezen aan projecten als dat tot belangenconflicten kan leiden. EFSA publiceert proactief de jaarlijkse belangenverklaringen van haar hoger leidinggevend personeel online, hoewel zij daar wettelijk niet toe is verplicht. 

Procedure voor aanbestedingen en toekenning van subsidies

In het kader van de openbare aanbestedingsprocedures van EFSA moeten alle natuurlijke personen die zijn aangewezen om de uitbestede taken uit te voeren, alsmede inschrijvers of subsidieaanvragers, een belangenverklaring indienen.

EFSA beoordeelt de ingediende verklaringen en beoordeelt of opgegeven belangen een conflict vormen, in overeenstemming met het besluit over de omgang met concurrerende belangen en de criteria van bijlage 2 bij het besluit. Indien een belangenconflict wordt vastgesteld en de contractant niet in staat is dit te beperken, wordt de contractant uitgesloten van het proces. 

Wat de procedures voor de toekenning van subsidies betreft, gelden voor personen van door de lidstaten aangewezen organisaties (organisaties krachtens artikel 36) met betrekking tot de ondernomen activiteiten dezelfde transparantie- en onafhankelijkheidsvereisten als voor leden van de wetenschappelijke groepen van EFSA.