Αξιόπιστη επιστήμη

Η ανεξαρτησία είναι μία από τις βασικές αξίες της EFSA. Σύμφωνα με τη στρατηγική της, η Αρχή δεσμεύεται να διαφυλάσσει την ανεξαρτησία των εμπειρογνωμόνων, του προσωπικού, των μεθόδων και των δεδομένων της από οποιαδήποτε αθέμιτη εξωτερική επιρροή και να διασφαλίζει ότι διαθέτει τους απαραίτητους μηχανισμούς για την επίτευξη αυτού του σκοπού.

H Αρχή εφαρμόζει ένα συγκροτημένο σύνολο μέτρων και εργασιακών πρακτικών για τη διαφύλαξη της ανεξαρτησίας του επιστημονικού της έργου και την αποφυγή συγκρούσεων συμφερόντων. Όλα τα παραπάνω περιλαμβάνονται και αποσαφηνίζονται στην πολιτική ανεξαρτησίας της EFSA, η οποία υποβλήθηκε σε στοχευμένη αναθεώρηση τον Ιούνιο του 2024. Η πολιτική υλοποιείται σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στην απόφαση σχετικά με τη διαχείριση ανταγωνιστικών συμφερόντων.

Καλές πρακτικές αξιολόγησης κινδύνων

Η EFSA έχει αναπτύξει ένα εκτενές σύνολο καλών πρακτικών αξιολόγησης κινδύνων για την καθοδήγηση του έργου της επιστημονικής επιτροπής και των επιστημονικών ομάδων της. Η επιστημονική επιτροπή της EFSA έχει επίσης εγκρίνει ένα σύνολο συστάσεων σχετικά με τη διαφάνεια της διαδικασίας αξιολόγησης κινδύνων προκειμένου να διασφαλίζει τη μέγιστη διαφάνεια του έργου της. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Όλες οι τελικές επιστημονικές γνωμοδοτήσεις που εγκρίνονται από την επιστημονική επιτροπή και τις επιστημονικές ομάδες είναι το αποτέλεσμα συλλογικών διαβουλεύσεων και αποφάσεων, με κάθε μέλος να έχει ισότιμο δικαίωμα λόγου. Κανένας μεμονωμένος εμπειρογνώμονας δεν μπορεί να επηρεάσει με αθέμιτο τρόπο τις αποφάσεις της ομάδας. 

Επιστημονική διαφωνία

Πριν από την έναρξη των εργασιών για την επιστημονική γνωμοδότηση Οι γνωμοδοτήσεις περιλαμβάνουν εκτιμήσεις κινδύνου επί γενικών επιστημονικών θεμάτων, αξιολογήσεις αίτησης χορήγησης άδειας που αφορά προϊόν, ουσία ή ισχυρισμό, ή αξιολόγηση κάποιας εκτίμησης κινδύνου, η EFSA λαμβάνει μια σειρά μέτρων προκειμένου να διασφαλίσει ότι το έργο της δεν επικαλύπτεται από αυτό άλλων παρόμοιων οργανισμών. Ειδικότερα, ανταλλάσσει πληροφορίες σχετικά με τις προγραμματισμένες δραστηριότητες αξιολόγησης κινδύνων με το συμβουλευτικό σώμα των αντιπροσώπων των κρατών μελών μέσω της πύλης OpenEFSA της EFSA και μιας βάσης δεδομένων με τις δραστηριότητες αξιολόγησης κινδύνων που έχουν προγραμματιστεί από τα κράτη μέλη. 

Επίσης, η EFSA μεριμνά ιδιαίτερα ώστε να εντοπιστούν το συντομότερο δυνατόν τυχόν επιστημονικές διαφωνίες ανάμεσα στις γνωμοδοτήσεις της και το έργο που πραγματοποιείται από τα κράτη μέλη ή άλλους εθνικούς/περιφερειακούς/διεθνείς φορείς. Σε περίπτωση εντοπισμού τέτοιου είδους διαφωνιών, η EFSA έχει θεσπίσει μια διαδικασία για την αποσαφήνιση ή/και επίλυση των επίμαχων θεμάτων. Αυτή περιγράφεται στο άρθρο 30 του ιδρυτικού κανονισμού της EFSA και σε ένα σύνολο κατευθυντήριων γραμμών καλής πρακτικής που εκδίδονται από το συμβουλευτικό σώμα. 

Επιλογή εμπειρογνωμόνων με επιστημονικό υπόβαθρο

Τα μέλη της επιστημονικής επιτροπής, οι επιστημονικές ομάδες και οι ομάδες εργασίας τους, όπως επίσης λοιποί εξωτερικοί εμπειρογνώμονες που συνδράμουν την EFSA στο έργο της επιλέγονται με βάση την επιστημονική τους ικανότητα και εμπειρογνωμοσύνη χρησιμοποιώντας αντικειμενικά και διαφανή κριτήρια. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας επιλογής, τα συμφέροντα που δηλώνονται από τους αιτούντες ελέγχονται διεξοδικά προκειμένου να διασφαλιστεί η αποφυγή συγκρούσεων συμφερόντων (βλ. παρακάτω). 

Διαχείριση ανταγωνιστικών συμφερόντων

Η EFSA προβαίνει συστηματικά σε αναλυτική εξέταση των πληροφοριών που παρέχονται από τον εμπειρογνώμονα στη δήλωση συμφερόντων (DoI) και αξιολογεί εάν ένα δηλωμένο συμφέρον συνιστά αιτία σύγκρουσης. Η διαδικασία αναλυτικής εξέτασης των δηλώσεων συμφερόντων συντονίζεται από τις υπηρεσίες νομικών υποθέσεων της EFSA.

Τον Ιούνιο του 2024, το διοικητικό συμβούλιο της EFSA ενέκρινε επικαιροποιημένη πολιτική ανεξαρτησίας, ενισχύοντας περαιτέρω τον τρόπο με τον οποίο η Αρχή διαχειρίζεται τα συμφέροντα των επιστημονικών εμπειρογνωμόνων της και όλων των επαγγελματιών με τους οποίους συνεργάζεται. 

Τα κύρια χαρακτηριστικά της πολιτικής περιγράφονται στο παρόν ενημερωτικό δελτίο.

Στις 27 Μαρτίου 2025 η EFSA ενέκρινε τους επικαιροποιημένους κανόνες εφαρμογής που καθορίζονται στην απόφασή της σχετικά με τη διαχείριση ανταγωνιστικών συμφερόντων.

Εκτός από τους απαρέγκλιτους περιορισμούς που ισχύουν για τα άτομα που απασχολούνται από υπεύθυνους επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στη «βιομηχανία τροφίμων» ή κατέχουν χρηματοοικονομικές επενδύσεις στον τομέα των τροφίμων, η αξιολόγηση των δηλώσεων συμφερόντων λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα που δηλώνονται από τον εμπειρογνώμονα σε σχέση με την εντολή της εν λόγω ομάδας. Τα κριτήρια αναλυτικής εξέτασης για κάθε δραστηριότητα παρατίθενται με διαφάνεια στο παράρτημα της απόφασης για τη διαχείριση ανταγωνιστικών συμφερόντων της EFSA.

Με βάση το αποτέλεσμα της αναλυτικής εξέτασης κάθε δήλωσης συμφερόντων, η EFSA αποφασίζει εάν ένα άτομο επιτρέπεται να συμμετέχει στη σχετική επιστημονική ομάδα ή όχι και, εάν ναι, με ποια ιδιότητα (για παράδειγμα ως πρόεδρος/αντιπρόεδρος ή μέλος μιας επιστημονικής ομάδας ή ομάδας εργασίας).

Επιπρόσθετα προς την τακτική αναλυτική εξέταση των δηλωμένων συμφερόντων, η EFSA προβαίνει δύο φορές τον χρόνο σε τακτική επανεξέταση ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος των ελεγμένων δηλώσεων συμφερόντων για την παρακολούθηση της πληρότητας και της συνοχής των κανόνων της EFSA.

Εάν διαπιστωθεί ότι ένας εμπειρογνώμονας έχει παραλείψει σχετικές πληροφορίες που θα είχαν οδηγήσει στον εντοπισμό μιας σύγκρουσης συμφερόντων (CoI), η EFSA δύναται να ενεργοποιήσει μια διαδικασία «παραβίασης των κανόνων», η οποία μπορεί να οδηγήσει στην έκδοση ενός ή περισσότερων μέτρων όσον αφορά τον ενδιαφερόμενο εμπειρογνώμονα. Εάν τα μέτρα εφαρμοστούν, η EFSA προβαίνει σε επανεξέταση του επιστημονικού αποτελέσματος στο οποίο συνέβαλε ο εμπειρογνώμονας με σκοπό να αποσαφηνίσει εάν, και σε ποιον βαθμό, ο εμπειρογνώμονας επηρέασε το αποτέλεσμα. 

Τα πορίσματα αυτών των διαδικασιών αναφέρονται στο διοικητικό συμβούλιο και, από το 2019, η EFSA δημοσιοποιεί ετήσιες εκθέσεις για την ανεξαρτησία.

Δηλώσεις συμφερόντων

Όλοι οι εμπειρογνώμονες της επιστημονικής επιτροπής, των επιστημονικών ομάδων και των ομάδων εργασίας απαιτείται να υπογράψουν δήλωση δέσμευσης, συμπεριλαμβανομένης της δέσμευσης να ενεργούν ανεξάρτητα και να παρέχουν μια ετήσια δήλωση συμφερόντων (ADoI) για κάθε ομάδα της EFSA της οποίας αποτελούν μέλος.  

Οι εμπειρογνώμονες απαιτείται να υποβάλουν μια ετήσια δήλωση συμφερόντων προτού καταστούν μέλη της σχετικής επιστημονικής ομάδας, να την επικαιροποιούν τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο, μόλις προκύψει ένα νέο συμφέρον ή τροποποιηθεί ένα συμφέρον για το οποίο είχαν υποβάλει δήλωση στο παρελθόν.

Μια ετήσια δήλωση συμφερόντων περιέχει λεπτομέρειες για τις τρέχουσες δραστηριότητες και για αυτές που ολοκληρώθηκαν τα τελευταία πέντε χρόνια στις ακόλουθες κατηγορίες: 

• Χρηματοοικονομικές επενδύσεις.
• Διαχειριστικός ρόλος.
• Απασχόληση.
• Περιστασιακή παροχή συμβουλών.
• Συμμετοχή σε επιστημονική συμβουλευτική οντότητα.
• Χρηματοδότηση ερευνών.
• Δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας.
• Λοιπές συμμετοχές ή συνδέσεις.
• Λοιπά συναφή συμφέροντα. 

Οι εμπειρογνώμονες απαιτείται επίσης να δηλώνουν προφορικά τυχόν επιπλέον συμφέροντα στην αρχή κάθε συνεδρίασης στην οποία παρευρίσκονται. Εάν ένα συμφέρον δηλωθεί προφορικά, τα μέλη του προσωπικού της EFSA προβαίνουν στην αξιολόγησή του και, εάν προσδιοριστεί σύγκρουση συμφερόντων, εμποδίζουν τη συμμετοχή του εμπειρογνώμονα στη συζήτηση. Οι προφορικές δηλώσεις συμφερόντων, καθώς και το αποτέλεσμα της αναλυτικής εξέτασης ή των μέτρων που λαμβάνονται για την αποτροπή εμφάνισης προσδιορισθείσας σύγκρουσης συμφερόντων, αναφέρονται και καταγράφονται στα πρακτικά κάθε συνεδρίασης. 

Προσωπικό EFSA

Το προσωπικό της EFSA ενεργεί προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος και υπόκειται σε αρκετές υποχρεώσεις στο πλαίσιο του κανονισμού υπηρεσιακής κατάστασης των υπαλλήλων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του καθεστώτος που εφαρμόζεται στο λοιπό προσωπικό της Ένωσης που ισχύουν για όλους τους δημόσιους υπάλληλους που απασχολούνται στα θεσμικά όργανα, τους οργανισμούς ή τις υπηρεσίες της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της υποχρέωσης να ενεργούν αντικειμενικά, με ακεραιότητα, να αποφεύγουν τις συγκρούσεις συμφερόντων και να τις αναφέρουν μόλις εμφανιστούν. Η EFSA οργανώνει τακτικές συνεδρίες ευαισθητοποίησης για το προσωπικό της προκειμένου να προωθήσει μια νοοτροπία στο εσωτερικό της που θα επιδεικνύει μηδενική ανοχή στη μεροληψία.

Η EFSA απαιτεί οι υποψήφιοι που θα καλύψουν τις κενές θέσεις προσωπικού, όπως επίσης οι μόνιμοι και λοιποί υπάλληλοι, να συμπληρώνουν μια ετήσια δήλωση συμφερόντων, η οποία εξετάζεται αναλυτικά πριν από την πρόσληψή τους και διασφαλίζει ότι στα μέλη του προσωπικού δεν θα ανατίθενται έργα στα οποία έχουν εντοπιστεί συγκρούσεις συμφερόντων. Η EFSA δημοσιεύει εκ των προτέρων στο διαδίκτυο τις ετήσιες δηλώσεις συμφερόντων των ανώτερων διοικητικών στελεχών της ακόμη και όταν δεν υφίσταται νομική απαίτηση για κάτι τέτοιο. 

Σύναψη δημόσιων συμβάσεων και διαδικασία επιχορήγησης

Οι διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων της EFSA απαιτούν από κάθε φυσικό πρόσωπο στο οποίο έχει ανατεθεί η εκτέλεση των καθηκόντων που προβλέπει η σύμβαση, καθώς και από κάθε προσφέροντα ή αιτούντα επιχορήγηση, να υποβάλει δήλωση συμφερόντων (DoI).

Η EFSA εξετάζει τις υποβληθείσες δηλώσεις συμφερόντων και αξιολογεί εάν τυχόν δηλωθέντα συμφέροντα συνιστούν αιτία σύγκρουσης, σύμφωνα με την απόφαση σχετικά με τη διαχείριση ανταγωνιστικών συμφερόντων και τα κριτήρια που περιγράφονται στο παράρτημα 2 της απόφασης. Εάν εντοπιστεί σύγκρουση συμφερόντων και ο ανάδοχος δεν είναι σε θέση να τη μετριάσει, ο ανάδοχος θα αποκλειστεί από τη διαδικασία. 

Όσον αφορά τις διαδικασίες επιχορήγησης, τα πρόσωπα από οργανισμούς που ορίζονται από τα κράτη μέλη (οργανισμοί του άρθρου 36) υπόκεινται στις ίδιες απαιτήσεις διαφάνειας και ανεξαρτησίας με τα μέλη των επιστημονικών ομάδων της EFSA, σε σχέση με τις δραστηριότητες που αναλαμβάνονται.